مانده یابی و ابزار های آن

مانده‌ یابی چیست و چرا اهمیت دارد؟

آیا تابحال از خود پرسیده‌ اید مانده‌ یابی دقیقاً یعنی چه؟ عملیات مانده یابی (Fishing) عبارت است از فرآیند «ثبت، استخراج یا حذف» هر نوع جسم خارجی (مانند لوله شکسته، ابزار دستی یا قطعه مغناطیسی) که برخلاف میل تیم حفاری در چاه باقی مانده باشد. نکته قابل توجه این است که مانده ‌یابی می‌ تواند عملکرد چاه را متوقف کرده و هزینه‌ های حفاری را تا ۲۰–۳۰٪ افزایش دهد. از آن مهم ‌تر این‌که شناسایی سریع و ابزار مناسب، کلید پیشگیری از افزایش هزینه و ایجاد ضرر در پروژه است. در پایان این بخش، خواننده با مفهوم و اهمیت مانده ‌یابی و ابزار مانده یابی به ‌خوبی آشنا می‌ شود.

برای اطلاعات بیشتر: تکنیک ها و روش های حفاری معدن

ابزار مانده ‌یابی چه ویژگی هایی باید داشته باشند؟

نکته قابل توجه این‌که چه ویژگی ‌هایی در ابزار مانده یابی اهمیت دارد؟ ابزار های مانده یابی باید از دقت مکانیکی بالا، مقاومت در برابر فشار چاه و سازگار با قطر و عمق سازند برخوردار باشند. جالب است بدانید ابزار های شناختی مانند سنسور یا دوربین ته‌ چاهی (Down-hole video) به تیم امکان بررسی دقیق وضعیت مانده را می ‌دهد، تا انتخاب ابزار مؤثر راحت ‌تر شود. در این بخش، علاوه بر مشخصات فنی، به معیار هایی همچون انتخاب گل حفاری مناسب و برنامه هیدرولیک صحیح اشاره خواهد شد تا نیاز کاربر برای تصمیم‌ گیری و انتخاب ابزار برآورده شود.

انواع ابزار مانده یابی به‌تفکیک کاربرد

ابزار های مانده یابی بر چه اساس ‌هایی تقسیم‌ بندی می ‌شوند؟ این تجهیزات معمولاً بر اساس مکانیسم درگیری با مانده، کاربرد و ساختار مکانیکی طبقه‌ بندی می‌ شوند. در ادامه، دسته‌ بندی اصلی این ابزار ها معرفی شده است:

۱. ابزار درگیرکننده مستقیم

این گروه شامل چنگک، سبد مانده یابی، و سبد تقریبی معکوس است که به ‌صورت مستقیم جسم خارجی را گرفته و به سطح انتقال می‌ دهند.

۲. ابزار آسیاب کننده (Mill)

این ابزار جهت خرد و حذف بخش‌ هایی از مانده که جداسازی آن دشوار است، استفاده می ‌شود. استفاده از این روش زمان ‌­بر، پرهزینه و نیازمند دقت بالاست.

۳. ابزار تشخیصی و سنجش وضعیت

برای شناسایی دقیق موقعیت مانده، از ابزار هایی مثل سرب نشانه‌گذاری و سیستم‌ های وتصویری (Down-hole video) استفاده می ‌شود.

مطلب پیشنهادی: تجهیزات معدن

معرفی عملی ترین ابزار های مانده یابی

حال بیایید نگاهی به ابزار های کلیدی بیندازیم و ببینیم هر کدام چگونه کار می ‌کنند:

• Overshot: یکی از متداول ‌ترین ابزار ها برای درگیری خارجی با مانده و بازیابی آن تا سطح است. ساختاری شامل Bowl و Grapple دارد که پس از ورود و چرخش به ‌سمت راست، جسم مانده را محکم می‌ گیرد.
• Die Collar: از ابزار های ساده‌ تر برای رزوه کردن و درگیر شدن با مانده خارجی است؛ مناسب برای عملیات کوتاه‌ مدت و فشار کم.
• Taper Tap و Spear: در دو نوع داخلی، این ابزار ها با ایجاد رزوه یا گراپل داخلی، امکان بازیابی مانده را فراهم می‌ کنند.
• Jars: این ابزار شوک‌ های مکانیکی بالا یا پایین ایجاد کرده و مانده یا درگیری را آزاد می ‌کند؛ برای رهایی ساق حفاری کاربرد دارد.
• Junk Basket (RCB):  با گردش معکوس گل، مانده را داخل سبد محبوس کرده و به سطح می ‌آورد؛ برای بازیابی خرده ‌فلزات و ذرات بزرگ مناسب است.
• سایر ابزار ها: مگنت برای جذب فلزات ریز، Wall Hook برای تمیز سازی اطراف مانده، و ابزار Cutters برای برش و حذف بخش ‌هایی از مانده استفاده می‌ شوند.

سخن پایانی

در پایان، واضح است که مانده یابی فرآیندی حساس و پیچیده است که با انتخاب صحیح ابزار مانده یابی و اجرای دقیق آن، می ‌توان از هزینه ‌ها و خطرات حفاری جلوگیری کرد. شایان ذکر است، آگاهی و آموزش تیم حفاری نقش کلیدی در بهبود نتایج دارند. بنابراین، در انتخاب نوع ابزار، توجه به نوع مانده، شرایط چاه، هزینه‌ های مؤثر و دانش تیم حفاری ضروری است.

مطلب پیشنهادی: ماشین آلات بارگیری و حمل و نقل در معادن

سوالات متداول

۱. چه عواملی تعیین می‌ کند از Overshot یا Die Collar استفاده شود؟
نوع، شکل و اندازه مانده، عمق چاه و نوع فشار سیستم حفاری از جمله عوامل کلیدی هستند.

۲. آیا مانده یابی همیشه موفقیت‌ آمیز است؟
خیر. مواقعی نیاز به Side Tracking  وجود دارد؛ یعنی حفر ناگهانی یک چاه موازی در صورت عدم موفقیت مانده یابی یا عدم اقتصادی بودن آن

۳. نقش گل حفاری در مانده یابی چیست؟
گل مناسب کمک می ‌کند خرده‌ های سازند همراه گل بالا بیایند و از گیر کردن و ایجاد مانده جلوگیری شود

۴. استفاده از ابزار شیمیایی یا انفجاری در مانده یابی چگونه است؟
ابزار های شیمیایی یا برای خرد کردن و یا انفجار های کوچک جهت از بین بردن مانده استفاده می‌ شوند؛ این روش ‌ها پرهزینه و نیازمند تجهیزات خاص است .

۵. مانده یابی چه تأثیری در هزینه نهایی حفاری دارد؟
طبق برخی گزارش‌ ها، تا ۲۵٪ از هزینه کل حفاری، صرف عملیات مانده یابی می‌ شود.