افیولیت و انواع آن

افیولیت چیست؟

افیولیت مجموعه ای از سنگ های آذرین فوق بازی تا بازی و رسوبات اقیانوسی است که نمایانگر بخش هایی از پوسته اقیانوسی و گوشته بالایی زمین هستند. این سنگ ها معمولاً در اثر فعالیت های تکتونیکی به سطح زمین رانده می شوند و در مناطق کوهزایی مانند آلپ و زاگرس قابل مشاهده اند. افیولیت ها اطلاعات ارزشمندی در مورد زمین ساخت صفحه ای، اقیانوس های پیشین و فرآیند های ژئودینامیکی در اختیار زمین شناسان قرار می دهند و دارای اهمیت اقتصادی نیز هستند.

مقاله معرفی انواع معدن ها : انواع معدن ها بر اساس نحوه استخراج و موقعیت قرارگیری مواد معدنی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند که هر کدام شامل زیرمجموعه هایی هستند.

معرفی انواع افیولیت و طبقه بندی آن ها در زمین شناسی

افیولیت ها بر اساس منشأ تکتونیکی و ویژگی های ساختاری خود در زمین شناسی به انواع مختلفی تقسیم می شوند.

کامل: شامل توالی منظم از گوشته تا رسوبات دریایی.

گسیخته: تنها برخی از اجزای توالی افیولیتی را دارد.

ملانژ (آمیزه افیولیتی): اجزای آشفته و بی نظم با دخالت تکتونیک.

HOT: نوع هارزبورژیتی، مربوط به نرخ گسترش سریع بستر اقیانوس.

LOT: نوع لرزولیتی، مربوط به نرخ گسترش آهسته بستر اقیانوس.

بررسی افیولیت های ایران

ایران دارای مجموعه های متنوعی از افیولیت هاست که از نظر زمین شناسی و اقتصادی اهمیت زیادی دارند.

افیولیت نئوتتیس در زاگرس

این سنگ ها در امتداد زاگرس و جنوب ایران دیده می شوند و نشان دهنده بقایای اقیانوس نئوتتیس هستند. ترکیباتی شامل پریدوتیت، گابرو و گدازه های بالشی دارند و منابع مهمی از کرومیت و نیکل محسوب می شوند.

افیولیت های سبزوار تا فریمان

سبزوار تا فریمان، بخش مهمی از افیولیت های شمال شرق ایران را تشکیل می دهند که نشان دهنده بقایای پوسته اقیانوسی نئوتتیس و فعالیت های تکتونیکی پیچیده در گذشته زمین شناسی هستند.

1. سنگ های اولترامافیک (پریدوتیت ها): این سنگ ها شامل هارزبورژیت و لرزولیت بوده و بخش عمده گوشته بالا را در توالی افیولیتی تشکیل می دهند. آن ها معمولاً در تعامل با سیالات گرمابی دچار سرپانتینی شدن شده اند و دارای پتانسیل معدنی قابل توجهی هستند.
2. سنگ های گابرویی: در بخش زیرین پوسته اقیانوسی قرار دارند و در منطقه به صورت توده ای یا لایه ای دیده می شوند. گابرو ها اطلاعات ساختاری خوبی درباره فرایند های انجماد ماگما در مرز گوشته و پوسته ارائه می دهند.
3. بازالت های بالشی: این سنگ ها حاصل فوران ماگما در محیط زیرآبی اند و اغلب ساختار بالشی دارند. وجود آن ها در این منطقه نشان دهنده شکل گیری پوسته اقیانوسی در محیط دریایی با گسترش فعال است.
4. رسوبات پلوآبی: شامل سنگ هایی چون شیل، آهک و چرت هستند که به صورت تدریجی روی بخش های آذرین ته نشین شده اند. این رسوبات بیانگر بسته شدن اقیانوس و پوشیده شدن آن ها توسط رسوبات دریایی اند.
5. مخلوط های تکتونیکی (ملانژ ها): در بسیاری از بخش ها افیولیت ها به صورت ناپیوسته و با قطعات سنگ های مختلف در زمینه ای از سنگ های رسوبی یا متامورف دیده می شوند. این ساختار آشفته حاصل فرآیند های تکتونیکی شدید در ناحیه برخورد قاره ای است.

مقاله معرفی انواع معدن سنگ آهن در ایران : سنگ آهن یکی از مهم ‌ترین منابع معدنی در ایران است که نقش حیاتی در صنایع مختلف ایفا می ‌کند. استخراج سنگ آهن از معادن متعدد کشور، ایران را به یکی از بزرگ ‌ترین تولید کنندگان این ماده در خاورمیانه تبدیل کرده است.

افیولیت های بندرعباس – بشاگرد

این منطقه دارای افیولیت هایی با ویژگی های هارزبورژیتی است که در امتداد زون مکران قرار دارند. از نظر ساختار تکتونیکی، آن ها در ارتباط با حوضه های پشت قوسی قرار دارند و از نظر معدنی نیز غنی هستند.

سنگ های افیولیتی؛ منبعی غنی از مواد معدنی ارزشمند

این سنگ ها به دلیل ترکیب خاص زمین شناسی شان منبعی غنی از مواد معدنی با ارزش اقتصادی بالا محسوب می شوند. یکی از مهم ترین منابع کرومیت در جهان، از سنگ های اولترامافیک موجود در آن ها استخراج می‌شود. از طرفی این سنگ ها دارای ذخایر قابل توجهی از نیکل، آهن، منگنز و عناصر گروه پلاتین هستند. وجود کانی هایی مانند پنبه نسوز، تالک، گل سفید و سیلیکات های منیزیم نیز باعث شده است این مواد نقش مهمی در صنایع نسوز، رنگ سازی، سرامیک و حتی دارویی داشته باشند.

بررسی کاربرد افیولیت

این ماده به دلیل ترکیب شیمیایی و ساختاری خود، در حوزه های مختلفی از علوم و صنعت کاربرد دارند.

منبع فلزات صنعتی: این سنگ ها به عنوان منبعی برای کروم، نیکل، آهن و عناصر پلاتینی استفاده می شوند.

ساخت مواد نسوز: برخی کانی های موجود در این سنگ ها مانند پنبه نسوز در صنعت نسوز به کار می روند.

کاربرد در زمین شناسی نفت: آن ها می توانند به عنوان نشانگر هایی برای تحلیل تکتونیکی حوضه های نفت خیز به کار روند.

کاربرد های آموزشی و تحقیقاتی: به دلیل نمایش توالی پوسته اقیانوسی،  در آموزش زمین ساختی بسیار ارزشمندند.

کاربرد در صنعت رنگ و کاغذ: وجود کانی هایی مانند تالک و گل سفید در این ماده آن ها را برای تولید رنگ و کاغذ مناسب کرده است.

سخن پایانی

این ماده نه تنها کلیدی برای شناخت ساختار پوسته زمین و صفحات تکتونیکی گذشته اند بلکه به دلیل تنوع سنگی و کانی شناسی خود، از منابع ارزشمند معدنی نیز به شمار می روند. ایران با دارا بودن مجموعه های متنوعی از آن ها در مناطق مختلف، ظرفیت بالایی برای مطالعات زمین شناسی و توسعه اقتصادی دارد. بهره برداری علمی و صنعتی از این ذخایر، می تواند نقشی مؤثر در پیشرفت صنعت معدن و ارتقاء جایگاه ژئوشیمیایی کشور ایفا کند.

سوالات متداول

• آیا این ماده فقط در مناطق کوهستانی یافت می‌شوند؟
  خیر، اما بیشتر در کمربندهای کوهزایی و نواحی برخورد صفحات تکتونیکی دیده می‌شوند.

• چرا مطالعه این ماده برای زمین‌شناسان اهمیت دارد؟
  زیرا شواهد این ماده مستقیم از ساختار و تحول پوسته اقیانوسی ارائه می‌دهند.

• آیا این ماده در اکتشاف منابع معدنی کاربرد دارند؟
  بله، چون نشانگر حضور عناصر ارزشمندی مانند کرومیت و نیکل هستند.

• آیا این ماده می‌توانند در صنایع ساختمانی استفاده شوند؟
  برخی از کانی‌های آن‌ها مانند تالک و سیلیکات‌ها در تولید مصالح خاص کاربرد دارند.

• چه تفاوتی بین این ماده کامل و گسیخته وجود دارد؟
  این ماده کامل همه اجزای توالی پوسته اقیانوسی را دارد، در حالی‌که نوع گسیخته ناقص است.