افيوليت و انواع آن

افيوليت چیست و چرا اهمیت دارد؟

افيوليت در واقع نوع خاصی از مجموعه سنگ‌ های زمین‌ شناسی است که از پوسته اقیانوسی و بخش بالایی گوشته منشأ می‌گیرد. آیا تاکنون فکر کرده‌ اید که چگونه بخشی از کف اقیانوس می‌تواند روی خشکی ظاهر شود؟ افیولیت پاسخ این پرسش است! این مجموعه شامل رسوبات دریایی، گدازه‌ های بالشی (بازالتی)، دایک ‌های دیابازی، گابرو ها و پریدوتیت‌ ها است. نکته قابل توجه این است که افیولیت چشم‌ اندازی بی‌ نظیر از ساختار زیرین زمین ارائه می‌دهد و یکی از مهم‌ ترین ابزارها برای مطالعه فرآینده ای تکتونیکی زمین است.

مطلب پیشنهادی: سنگ شکن چیست؟

انواع افيوليت

از آن مهم‌ تر این‌که افيوليت ‌ها انواع مختلفی دارند که بسته به فرآیند های زمین ‌شناسی شکل می‌گیرند. به طور کلی، انواع افیولیت را می‌توان در قالب سه گروه اصلی بررسی کرد:

• افيوليت های پشته میان اقیانوسی (MORB-type): شایان ذکر است که این نوع در پشته‌ های اقیانوسی ایجاد شده اند و بعداً توسط فرارانس (obduction) روی قاره رانده شده ‌اند.
• افيوليت ‌های جزیره‌ قوسی (Island-arc type): در محیط‌ های آتشفشانی قوسی شکل می‌گیرند؛ برای مثال، مطالعه میاشیرو (۱۹۷۳) بر روی مجموعه ترودوس قبرس چنین نتیجه گیری کرده است.
• افيوليت ‌های ترانسفرمی و حاشیه‌ای: در گسل‌ ها یا محیط‌ های پیچیده تکتونیکی تشکیل می شوند.

در ایران نیز نمونه‌ های متعددی از افیولیت وجود دارند که برخی نظم ساختاری خود را حفظ کرده‌ اند و برخی دیگر به آمیزه‌ های پیچیده (ملانژ) تبدیل شده اند.

سکانس سنگ ‌ها در افيوليت

جالب است بدانید که توالی سنگ‌ های افیولیتی دارای نظم خاصی است؛ اگر بخواهید از بالا به پایین ببینید:

• رسوبات دریایی (چرت، رادیولاریت و آهک ‌های عمیق)
• گدازه ‌های بالشی (Basalt pillow lava)
• دایک ‌های دیابازی
• گابروهای لایه ‌ای
• کومولیت‌ های اولترامافیک (پریدوتیت، دونیت)
• سرپا نتینیت (اولترامافیک دگرگون‌ شده)

این ترتیب نه تنها پوسته اقیانوسی را نشان می‌ دهد، بلکه برای اکتشاف منابع معدنی مانند کرومیت و منیزیت بسیار مهم است.

مطلب پیشنهادی: ماشین آلات بارگیری و حمل و نقل در معادن

چرا افيوليت مهم است ؟

نکته قابل توجه این است که افیولیت‌ نه تنها از نظر ساختاری برای فهم تکتونیک زمین اهمیت دارد، بلکه دارای ارزش اقتصادی نیز هستند. بسیاری از کانسار های کرومیت در توالی ‌های اولترامافیک افیولیتی یافت می شوند .همچنین سرپانتینیت‌ ها قادر به میزبانی دگرسانی لیستونیتی هستند که منجر به کانی‌ سازی جیوه و طلا در برخی نواحی مانند طوره مشهد می شود.

چگونه می ‌توان تفاوت افيوليت کامل و ملانژ را تشخیص داد؟

اگر توالی سنگی به طور کامل و مرتب حفظ شده باشد (از رسوب تا سرپانتینیت)، افیولیت «منظم» است. اگر این توالی در اثر تکتونیک مختل شده باشد، آن را ملانژ یا آمیزه افیولیتی می نامند.

 آیا همه افيوليت ها دارای شواهد گوشته‌ای هستند؟

اغلب بله. مثال شاخص آن پریدوتیت ‌ها و سرپانتینیت‌ ها هستند که بخش ‌های واقعی گوشته را نمایان می‌کنند .

در ایران کجا می‌توان افیولیت یافت؟

اغلب در کمربند های کوه‌ زایی مانند البرز و زاگرس و مناطق حاشیه ‌ای گسل‌ ها رخنمون دارند. نمونه‌ های مشهود در شمال خراسان و خاش دیده شده ‌اند.

برای خرید سنگ شکن فکی کلیک کنید.  

سخن پایانی

در این مقاله ، با بهره‌ گیری از ساختار پرسش‌ و‌ پاسخ و زبان مستقیم، به مفهوم افیولیت، انواع آن، توالی سنگ ‌های تشکیل‌ دهنده، اهمیت اقتصادی و حضور آن در ایران پرداختیم.

سوالات متداول

1. افیولیت چیست؟
   مجموعه‌ ای از سنگ‌ های پوسته اقیانوسی و بخش بالایی گوشته که در خشکی ظاهر شده‌اند.
2. انواع افیولیت شامل چه مواردی است؟
   پشته میان اقیانوسی، جزیره‌ قوسی، ترانسفورم و حاشیه ‌ای.
3. توالی سنگ ‌های افیولیت چگونه است؟
   از بالا به پایین : رسوبات دریایی، بازالت بالشی، دایک دیابازی، گابرو، پریدوتیت، سرپانتینیت.
4. ملانژ افیولیتی چیست؟
   هنگامی که توالی منظم سنگ‌ ها به‌ علت تکتونیک درهم‌ ریخته شود.
5. افعولیت ‌ها چه کاربرد اقتصادی دارند؟
   منابع کرومیت، منیزیت، جیوه، حتی طلا را در خود دارند.